Mustafa, 1881 yılında, o dönemde Osmanlı İmparatorluğu'nun en önemli ve kozmopolit şehirlerinden biri olan Selanik'te dünyaya geldi. Selanik, farklı etnik ve dini grupların (Türkler, Rumlar, Yahudiler, Bulgarlar, Sırplar) bir arada yaşadığı, Batı'daki yeni fikirlerin ve milliyetçilik akımlarının hızla yayıldığı dinamik bir liman kentiydi. Bu çok kültürlü yapı, genç Mustafa'nın farklı yaşam tarzlarını gözlemlemesine ve geniş bir vizyon kazanmasına zemin hazırlamıştır. Tarihçi Andrew Mango'nun da belirttiği gibi, Selanik'in bu canlı ve çatışmalı ortamı, Mustafa Kemal'in ilerideki siyasi ve askeri stratejilerinde görülecek olan esnek ve faydacı düşünce yapısının ilk tohumlarını atmıştır. Babası Ali Rıza Efendi, başlangıçta gümrük memurluğu yapan, daha sonra kereste ticaretiyle uğraşan, yenilikçi fikirlere açık bir Osmanlı aydınıydı. Annesi Zübeyde Hanım ise geleneklerine bağlı, dindar ancak oğlunun iyi bir eğitim alması konusunda son derece kararlı bir anneydi. Ailenin sosyo-ekonomik durumu mütevazı olmakla birlikte, okumaya ve eğitime verilen önem, Mustafa'nın geleceği üzerinde belirleyici olmuştur.
Mustafa'nın eğitim hayatı, ailesi içindeki ilk fikir ayrılıklarından birini de ortaya koymuştur. Annesi Zübeyde Hanım, oğlunun geleneksel bir eğitim alarak hafız olmasını arzuluyor ve bu nedenle mahalle mektebine gitmesini istiyordu. Babası Ali Rıza Efendi ise daha modern ve Batılı tarzda eğitim veren Şemsi Efendi Mektebi'ne gitmesini savunuyordu. Aslında bu olay, o dönem Osmanlı toplumunda yaşanan eski-yeni, geleneksel-modern çatışmasının aile içindeki bir yansımasıdır. Mustafa önce kısa bir süreliğine annesinin isteğiyle mahalle mektebine gönderilmiş, ancak daha sonra babasının kararıyla Selanik'in en modern eğitim kurumlarından biri olan Şemsi Efendi Mektebi'ne nakledilmiştir. Bu okul Mustafa'nın ufkunun açılmasında kritik bir rol oynamıştır. Bu tercih, onun gelecekteki eğitim hayatının ve dolayısıyla düşünce yapısının yönünü belirleyen ilk önemli adımdır.
Mustafa henüz yedi yaşındayken babası Ali Rıza Efendi'nin vefatı, aile için büyük bir sarsıntı oldu. Bu trajik olay, Zübeyde Hanım'ı ve çocuklarını ekonomik zorluklarla baş başa bıraktı. Aile, bir süreliğine Selanik'ten ayrılarak Zübeyde Hanım'ın üvey kardeşi Hüseyin Ağa'nın Langaza'daki çiftliğine yerleşmek zorunda kaldı. Şehir hayatından sonra çiftlikteki kırsal yaşam, Mustafa için farklı bir deneyim oldu. Bu dönem, onun doğayla iç içe olmasına, sorumluluk almasına ve halkın yaşam koşullarını yakından gözlemlemesine olanak tanıdı. Ancak eğitiminden geri kalması, hem kendisi hem de annesi için bir endişe kaynağıydı. Bu nedenle bir süre sonra annesi, onun eğitimine devam etmesi için Selanik'e, teyzesinin yanına dönmesine karar verdi.
Selanik'e döndükten sonra Mülkiye Rüştiyesi'ne (Ortaokul) kaydolan Mustafa, bu okuldan tam olarak memnun değildi. Onun asıl tutkusu, sokaklarda gördüğü üniformalı subaylardı. Askerlik mesleği, o dönemde İmparatorluğun içinde bulunduğu çalkantılı durumda hem bir kurtuluş yolu hem de kişisel bir yükseliş fırsatı olarak görülüyordu. Annesinin başlangıçtaki tüm itirazlarına rağmen, Mustafa kararını vermişti. Gizlice girdiği Askeri Rüştiye sınavlarını başarıyla kazanarak 1893 yılında Selanik Askeri Rüştiyesi'ne kaydoldu. Bu karar, onun hayatındaki en önemli dönüm noktalarından biridir. Bu okulda sadece disiplinli bir eğitim almakla kalmadı, aynı zamanda matematik öğretmeninin ona "Kemal" (olgunluk, yetkinlik) adını vermesiyle benliğini ve kimliğini bulma yolunda ilk adımı attı. Artık o, Mustafa Kemal'di. Askeri okuldaki disiplin, düzen ve vatan sevgisi aşılayan eğitim, onun doğal liderlik özellikleriyle birleşerek karakterini pekiştirdi. Bu yıllar, onun sadece bir asker değil, aynı zamanda ülkesinin geleceği hakkında düşünen bir vatansever olarak yetişmesinin temelini oluşturdu.
Kaynakça
Aydemir, Şevket Süreyya, Tek Adam: Mustafa Kemal, Cilt 1. Remzi Kitabevi
Mango, Andrew, Atatürk, Remzi Kitabevi
Kinross, Patrick (Lord), Atatürk,Altın Kitaplar
Karal, Enver Ziya, Atatürk'ten Düşünceler. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları
Güler, Ali, Atatürk’ün Çocukluk ve Gençlik Yılları (1881-1905). Hacettepe Üniversitesi
