Mondros Mütarekesi sonrası Anadolu’nun işgali, Türk toplumunda cinsiyet rollerini geçici olarak askıya alan bir olağanüstü hal durumu yaratmıştır. Geleneksel ataerkil yapının egemen olduğu bir dönemde, kadınların kamusal alana, hatta savaş meydanlarına inmesi o dönem için büyük bir olaydır. Türk kadını bu süreçte, miting meydanlarından siperlere, kağnı kollarından istihbarat hücrelerine kadar direnişin her kademesinde yer almıştır. Mücadelenin meşruiyet zemininin oluşturulmasında eğitimli kadınların rolü büyüktür.
Halide Edip Adıvar: Dönemin en etkili hatibi ve yazarıdır. Sultanahmet Mitingindeki konuşmasıyla halkı galeyana getirmiş, ancak görevi bununla sınırlı kalmamıştır. Mustafa Kemal Paşa'nın karargâhında onbaşı rütbesiyle görev yapmış, Batı kamuoyuna yönelik İngilizce propaganda metinleri hazırlamış ve Anadolu Ajansı’nın temellerini atarak direnişin sesini dünyaya duyurmuştur.
Münevver Saime Hanım: İşgal altındaki İstanbul’da düzenlenen mitinglerdeki konuşmaları nedeniyle tutuklanmış, ardından Anadolu’ya geçerek istihbarat faaliyetlerinde bulunmuştur. Özellikle İstanbul-Anadolu hattındaki haberleşme ağında kritik görevler üstlenmiştir.
Nezahat Onbaşı (Baysel): Belki de Milli Mücadele’nin en genç kahramanıdır. Annesini erken yaşta kaybettiği için babasıyla birlikte cephelerde büyümüştür. 70. Alay ile birlikte Geyve, Sakarya ve Gediz muhaberelerine katılmıştır. Henüz 12 yaşında onbaşı rütbesini almış, askerlerin moralini sağlamada ve kaçan askerleri geri çevirmede etkili olmuştur.
Üsteğmen Kara Fatma (Fatma Seher Erden): Sivas Kongresi sırasında Mustafa Kemal ile bizzat görüşerek savaşa katılma izni istemiştir. Kara lakabını gözü pekliğinden dolayı bizzat Mustafa Kemal vermiştir. İzmit, Bursa ve Sakarya hattında, bazen 400 kişiyi bulan müfrezesiyle Yunan kuvvetlerine karşı gerilla savaşı yürütmüştür.
Binbaşı Ayşe: Eşini Balkan Harbi'nde kaybettikten sonra Milli Mücadele'ye katılan Ayşe Hanım, Aydın bölgesinde savaşmış, ardından Sakarya Meydan Muharebesi'ne iştirak etmiştir. Savaş sırasında kasığından yaralanmasına rağmen tedavi olup cepheye dönmüş, rütbesi Binbaşılığa kadar yükseltilmiştir.
Kılavuz Hatice: Adana ve Pozantı bölgesinde Fransızlara karşı verilen mücadelede kritik bir rol oynamıştır. Fransız kuvvetlerine kılavuzluk yapacağını söyleyerek onları kandırmış, düşman askerlerini Karboğazı mevkiinde Türk askerlerinin pusu kurduğu dar bir geçide sokmuştur. Bu hamlesi sayesinde çok sayıda Fransız askeri esir alınmıştır.
Tayyar Rahmiye: Osmaniye bölgesinde Fransız karargâhına yapılan bir taarruzda, askerlerin duraksadığını görünce "Ben kadın olduğum halde ayakta duruyorum da, siz erkek olarak yerlerde sürünmekten utanmıyor musunuz?" diyerek hücuma kalkmış ve orada şehit düşmüştür. Hızından dolayı kendisine "Tayyar" (Uçan) denilmiştir.
Hafız Selman İzbeli: Kastamonu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Kadınlar Kolu kurucularındandır. Varlıklı bir aileden gelmesine rağmen tüm servetini Milli Mücadele’ye bağışlamış, Kastamonu kadınlarını örgütleyerek cephedeki askerlere fanila, çorap ördürmüş ve mühimmat sevkiyatını organize etmiştir. "Cumhuriyet'i biz böyle kazandık" sözünün vücut bulmuş halidir.
Şerife Bacı: İnebolu'dan aldığı cephaneyi Ankara’ya götürmek üzere yola çıkan kağnı kollarının sembol ismidir. 1921 kışında, Kastamonu Kışlası önünde donarak şehit olduğunda, üzerindeki yorganı cephaneyi korumak için mermilerin üzerine örttüğü, kucağındaki bebeğini ise soğuktan korumak için bedenine sardığı görülmüştür.
Kaynakça
Çakır, S, Osmanlı Kadın Hareketi, İstanbul, Metis Yayınları, 1994
Kurnaz, Ş, Cumhuriyet Öncesinde Türk Kadını, Ankara, ATHGM Yayınları, 1991
Özdemir, H, Milli Mücadele'de Türk Kadını, Ankara, ATAM Yayınları, 2000
Selek, S, Anadolu İhtilali, İstanbul, Burçak Yayınevi, 1987
