1926 yılında hayata geçirilen Karadeniz Vapuru seyyar sergisi, dönemin şartları içinde oldukça yenilikçi bir girişim olarak öne çıkmaktadır. Bir geminin "yüzen bir sergi" haline getirilerek Avrupa'nın önemli limanlarını ziyaret etmesi fikri, genç Cumhuriyet'in dünyaya vermek istediği mesajları doğrudan ve etkili bir şekilde iletme potansiyeli taşıyordu.
Karadeniz Vapuru fikrinin temelleri, 1923'te toplanan İzmir İktisat Kongresi'nde atılan ekonomik bağımsızlık ve milli kalkınma hedeflerine dayanmaktadır. Kongrede, Türk ürünlerinin ve sanayisinin uluslararası alanda tanıtılması ve yeni pazarlar bulunması gerekliliği güçlü bir şekilde vurgulanmıştır. Geleneksel sergi katılımlarının maliyetli ve etki alanının sınırlı olması, daha dinamik bir tanıtım metodu arayışını beraberinde getirmiştir.
Bu arayış neticesinde, dönemin Ticaret Vekili Ali Cenani Bey'in öncülüğünde, bir "seyyar sergi" düzenleme fikri TBMM'ye sunulmuştur. Fikrin arkasındaki temel mantık, sergiyi ziyaretçinin ayağına götürerek daha geniş kitlelere ulaşmak ve maliyeti düşürmekti. Bu projenin en büyük destekçisi ise şüphesiz Mustafa Kemal Atatürk'tü. Atatürk, bu seyahati yalnızca bir ticari tanıtım olarak değil, aynı zamanda "Cumhuriyet devrimlerinin ve modern Türkiye'nin" Batı'ya tanıtılacağı bir kültür ve propaganda hamlesi olarak görmekteydi.
Proje için Seyr-i Sefain İdaresi'ne ait olan Karadeniz Vapuru seçilmiştir. Gemi, Haliç tersanelerinde baştan aşağı yenilenmiş; sergiye uygun olarak siyah olan gövdesi "barışı ve yeni başlangıcı" simgelemesi amacıyla beyaza boyanmıştır. Geminin iç mekânları, Türkiye'nin zenginliğini ve çeşitliliğini yansıtacak şekilde özenle tasarlanmıştır.
Gemide Kütahya çinileri, Hereke ve Bursa ipekli dokumaları ile halıları, tütün, fındık, incir gibi tarım ürünleri, maden örnekleri, Hacı Bekir lokumları gibi geleneksel ürünlerin yanı sıra, Beykoz kunduraları gibi sanayi mamulleri de sergilenmekteydi. Ürünlerin etiketleri, uluslararası bir kitleye hitap edebilmek için dört dilde (Türkçe, Fransızca, İngilizce, Almanca) hazırlanmıştır.
Sanayi-i Nefise Mektebi öğrencilerinin yaptığı heykeller ve ressam İbrahim Çallı tarafından yapılan büyük bir Mustafa Kemal portresi, salonların köşelerini süslüyordu.
Gemi de ayrıca Zeki Üngör yönetimindeki Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası vardı. Orkestra, ziyaret edilen her limanda konserler vererek hem ev sahibi ülkenin milli marşlarını hem de Türk bestecilerin eserlerini seslendirmiştir. Ayrıca, modern ve şık giyimleriyle dikkat çeken kadın personelin varlığı, Türk kadınının toplumsal hayattaki yeni konumunu ve Cumhuriyetin laik yüzünü göstermesi açısından stratejik bir önem taşımaktaydı.
Karadeniz Vapuru, 12 Haziran 1926'da İstanbul'dan büyük bir törenle uğurlandı. Yaklaşık 86 gün süren seyahat boyunca 12 ülkede 16 limanı ziyaret etti. Rota, Batı Akdeniz'den başlayarak Batı ve Kuzey Avrupa'yı kapsayacak şekilde planlanmıştı.
Gemi; Amsterdam (11 Temmuz 1926), Hamburg (16 Temmuz 1926), Stockholm (21 Temmuz 1926), Leningrad (Sovyetler Birliği), Barselona, Londra, Kopenhag, Helsinki ve Napoli gibi önemli merkezlere de uğrayarak benzer şekilde büyük ilgi gördü.
Savaşlardan çıkmış, Batı'da "hasta adam" olarak bilinen bir imparatorluğun küllerinden doğan genç Cumhuriyet, bu girişimle kendi hikâyesini birinci ağızdan anlatma fırsatı bulmuştur. Gemi, oryantalist kalıpları yıkarak Batı'nın karşısına modern, dinamik, kendine güvenen ve barışçıl bir Türkiye imajı çıkarmıştır.
Kaynakça
Bozkurt, G. 1926 Seyyar Sergi ve Avrupa Seyahati. Belleten, 84, 661-706.
Çelik, Z. Seyyar Sergi Karadeniz Vapuru. Erciyes İletişim Dergisi, 6, 1102-1125.
Gürsu, S. Karadeniz Seyr-i Türkiye. (Belgesel). NTV & Garanti Bankası
"Karadeniz Vapuru". (1926). Cumhuriyet, Vakit, Resimli Gazete gibi dönemin süreli yayınları
Tünaydın, T. G. Karadeniz Vapuru. Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences, 7, 1989-2000